Το κείμενο έγραψε για το blog μας ο Δημήτρης Β. Θεοδοσόπουλος, Αγρονόμος – Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π., μέλος του Δ.Σ. του Πανελλήνιου Συλλόγου “Ροή – Πολίτες Υπέρ των Ρεμάτων” της Ομάδας Γεωμυθική. Τον ευχαριστούμε για τα πολύτιμα στοιχεία του, τα οποία θα αξιοποιηθούν στον αγώνα των κατοίκων για την πραγματική αναβάθμιση της περιοχής και όχι την παράδοση της σε έωλα σχέδια mall..
Η ευρύτερη περιοχή της γειτονιάς Ακαδημίας Πλάτωνος (Κολοκυνθού, Σεπόλια, Βοτανικός) είναι μέρος μιας ευρείας και ενιαίας υδρολογικής περιοχής, από όπου περνούσε ο ιστορικός Κηφισός και πλήθος ρεμάτων τα οποία συγκέντρωναν και μετέφεραν τα όμβρια ύδατα από τις περιοχές που σήμερα αποτελούν τις βόρειες γειτονιές του Δήμου Αθηναίων (Πατήσια, Κυψέλη). Η κομβική και κεντρική θέση της Ακαδημίας Πλάτωνος σε αυτή την περιοχή, σε συνδυασμό με την έντονη αστικοποίηση και εκβιομηχάνιση όλων αυτών των περιοχών, οδήγησε σιγά σιγά στην υπογειοποίηση της συντριπτικής πλειοψηφίας αυτών των ρεμάτων και στην διευθέτηση του Κηφισού ποταμού στην κοίτη που όλοι ξέρουμε σήμερα (κάτω από την Εθνική Οδό). Το μόνο ρέμα που σήμερα υπάρχει ανοιχτό, στην περιοχή του Βοτανικού (ρέμα Προφήτη Δανιήλ), βρίσκεται σε άθλια κατάσταση και δεν θυμίζει σε τίποτα το πάλαι ποτέ Κάλλιστον προάστειον των Αθηνών, όπως είναι γνωστή η περιοχή από τις αρχαίες πηγές.
Κηφισός ποταμός, το βόρειο όριο της Ακαδημία Πλάτωνος
Μέχρι τον 19ο αιώνα λίγα πράγματα είχαν αλλάξει από την αρχαιότητα, όσον αφορά την μορφολογία της περιοχής. Από χάρτες και πηγές τις εποχής μαθαίνουμε ότι η ιστορική κοίτη του Κηφισού, το βόρειο όριο της Ακαδημίας Πλάτωνος, διακοπτόταν στην ουσία από το ύψος Κολοκυνθού μέχρι τον Βοτανικό, χωρίς να είναι ξεκάθαρη η κοίτη του μεγάλου αυτού ποταμού, ο οποίος σε κάθε έντονη βροχόπτωση, πλημμύριζε τις φυτείες και τα περιβόλια της περιοχής. Διάφορα έργα της εποχής περιλάμβαναν και την τεχνητή διαμόρφωση της ιστορικής αυτής κοίτης, η οποία σήμερα έχει δώσει την θέση της στην οδό Αγίας Άννης στον Ταύρο και στην οδό Αντιγόνης στην Ακαδημία Πλάτωνος.
Κατά την διάρκεια των εργασιών επέκτασης του ΜΕΤΡΟ προς Αιγάλεω, οι μελετητές εντόπισαν την ιστορική κοίτη του Κηφισού ποταμού κατά μήκος της Ιεράς Οδού, στο ύψος του Σταθμού Ελαιώνα και την προσδιόρισαν σε ένα εύρος που ξεπερνάει τα 400 μέτρα.
Μάλιστα κατά την διάρκεια των εργασιών ανακαλυφθήκαν 3 από τα 5 βάθρα της αρχαίας γέφυρας στο ύψος της Ιεράς Οδού για την διάσχιση του Κηφισού ποταμού, τα οποία σήμερα εκτίθενται στον υπαίθριο χώρο του σταθμού.
Τα ρέματα που διέτρεχαν την Ακαδημία 
Πέρα από τον Κηφισό στον Βορρά, την περιοχή της Ακαδημίας διέτρεχαν τουλάχιστον άλλα 2 ρέματα. Το βόρειο ρέμα ερχόταν βορείως από τον λόφο Σκουζέ συγκεντρώνοντας και τα νερά και από την περιοχή της Αττικής. Η διεύθυνση του ήταν περίπου στην διεύθυνση των οδών Μητροδώρου, Βασιλικών και Δωδώνης. Το μεν νότιο ρέμα ήταν μια φυσική συνέχεια, με διακοπές ωστόσο, του ρέματος Λεβίδη, το οποίο ερχόταν από την Κυψέλη στην διεύθυνση της σημερινής Φωκίωνος Νέγρη και περνούσε βόρεια από τον Άγιο Παντελεήμονα. Η κοίτη του στην περιοχή της Ακαδημίας, βρισκόταν λίγο πιο νότια και παράλληλα με την οδό Άργους. Τα δυο αυτά ρέματα συμβάλλανε ουσιαστικά στο ύψος της σημερινής Λεωφόρου Αθηνών.
Η περίπτωση του ρέματος Προφήτου Δανιήλ
Η συνέχεια των ρεμάτων που προαναφέραμε νότια της Λεωφόρου Αθηνών ήταν αντίστοιχα άλλα δυο ρέματα από τα οποία σήμερα σώζεται, σε άθλια ωστόσο κατάσταση μόνο το ρέμα του Προφήτη Δανιήλ. Το έτερο και εξαφανισμένο ρέμα συνέχιζε στην διεύθυνση της οδού Δημαράκη όπως φαίνεται σε προηγούμενο χάρτη.
Με την ίδρυση του νέου Ελληνικού κράτους (1827) και την μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα (1834), ξεκινάει η αύξηση του πληθυσμού στις περιοχές αυτές, η οποία οδήγησε σε προβληματισμούς αφενός και σε έργα αφετέρου για την επίλυση του προβλήματος των πλημμυρών αφενός (μεταφορά όμβριων υδάτων) και των ακαθάρτων λυμάτων αφετέρου εκτός αστικού ιστού.
Όπως ενημερωνόμαστε από την ίδια τη ΕΥΔΑΠ:
Για πρώτη φορά, στο νέο Ελληνικό κράτος πια και στη νεώτερη ιστορία της πόλης των Αθηνών, έγινε γύρω στο 1840 η πρώτη συστηματική κατασκευή κλειστού παντορροϊκού συστήματος συλλογής και μεταφοράς ακαθάρτων και ομβρίων υδάτων στις οδούς Κολοκοτρώνη, Ερμού και Αγ. Μάρκου με αποδέκτη κάποιο ανοιχτό ρέμα στην περιοχή του Κεραμεικού, καθώς και στην οδό Αδριανού προς το Θησείο με τον ίδιο αποδέκτη. Την ίδια περίοδο (1858) σκεπάστηκε το υπάρχον ρέμα της οδού Σταδίου από το Σύνταγμα μέχρι την Ομόνοια. Ο Παντορροϊκός αγωγός της οδού Σταδίου κατασκευάστηκε από την πρώτη γαλλική αποστολή Δημοσίων Έργων. Η ίδια προχώρησε στην κατασκευή δικτύου αποχέτευσης (παντορροϊκό πάντα) και σε άλλους δρόμους της παλαιάς Αθήνας. Το παραπάνω βασικό δίκτυο παντορροϊκών συλλεκτήρων συμπληρώθηκε με μικρότερα δίκτυα σε διάφορους δρόμους του κέντρου της πόλης των Αθηνών και έτσι δημιουργήθηκε για πρώτη φορά ένα στοιχειώδες δίκτυο αποχέτευσης. Τα λύματα που παραλάμβανε αυτό το δίκτυο κατέληγαν στο ύπαιθρο και στο ρέμα του Προφήτη Δανιήλ μέσω του Κεντρικού Αγωγού.
Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι η υποβάθμιση της περιοχής έχει ήδη ξεκινήσει από τον 19ο αιώνα. Η μορφολογία ωστόσο της περιοχής και οι κοίτες των ρεμάτων της παραμένουν ουσιαστικά αμετάβλητες μέχρι και την δεκαετία του 1920, όπου φαίνονται ακόμα όπως δείξαμε.
Η κατάσταση αυτή άλλαξε δραματικά με την έλευση των προσφύγων αφενός την δεκαετία του 1920 και τα μεγάλα έργα διευθετήσεων που δρομολογήθηκαν την δεκαετία του 1930. Την ίδια εποχή που ξεκίνησε και η υπογειοποίηση του Ιλισσού στην άλλη πλευρά των Αθηνών, τα ρέματα της Ακαδημίας άρχισαν να πιέζονται ασφυκτικά και η αντίστροφη μέτρηση για αυτά να έχει ξεκινήσει. Από τις τελευταίες μαρτυρίες ύπαρξης τους είναι και τα σχέδια του ανθρώπου που οραματίστηκε την εύρεση της ιστορικής τοποθεσίας της Ακαδημίας του Πλάτωνα και χρηματοδότησε τις ανασκαφικές εργασίες στην περιοχή την δεκαετία του ‘30. Του Παναγιώτη Αριστόφρωνα. Σε έναν προσωπικό του χάρτη τα ρέματα φαίνονται ακόμα με έντονες μαύρες γραμμές:
Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’30 όπως αναφέραμε και ειδικά μετά το πέρας του καταστρεπτικού Β’ Παγκοσμίου πολέμου, η αστικοποίηση των Αθηνών έλαβε εξαιρετικά έντονες διαστάσεις και ήδη από στις πρώτες αεροφωτογραφήσεις της περιοχής τα ρέματα από το ύψος της Λεωφόρου Αθηνών και πάνω έχουν εξαφανιστεί ενώ στον νότο σώζεται πλέον μόνο το ρέμα του Προφήτη Δανιήλ, ο μόνος μάρτυρας του υδρολογικού παρελθόντος της περιοχής.
Σήμερα οι αγωγοί της ΕΥΔΑΠ έχουν αντικαταστήσει πλήρως την λειτουργία των ρεμάτων και οι πάλαι ποτέ κοίτες τους έχουν μετατραπεί σε υπόγειους αγωγούς ομβρίων. Η κατάσταση κρίνεται μη αναστρέψιμη, μιας και η μορφολογία της περιοχής έχει αλλάξει πλέον άρδην και συνεχίζει να βάλλεται με φαραωνικά σχέδια νέων επεμβάσεων στην ήδη προβληματική από άποψη χώρου και ποιότητας, περιοχή.
ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ 